Aanpak natuurbrandpreventie effectiever met hulp van de faunabeheerder/groene boa
De kans dat er zich in de komende jaren méér en intensere natuurbranden voordoen neemt toe door afwisseling van extreme regenval en periode van droogte. Zo sprak ook Reinier van der Berg, bekend als weerman en klimaatexpert, tijdens de Nationale Boomverzorgingsdag bij IPC op vrijdag 21 maart. Bij de ‘beheersing’ van natuurbranden kan de faunabeheerder/boa een belangrijke rol spelen. Hoe dat precies zit, leggen Onylle Epping (Marketing en communicatie coördinator bij IPC Groene Ruimte) en Ester Willemsen (Natuurbrandexpert Dutch Wildfire Consultancy) uit.
Natuurbrand in NederlandJuist na een periode van enorm veel regen is het soms lastig om je voor te stellen dat de kans op het ontstaan van een onbeheersbare natuurbrand in Nederland groot is. De realiteit is echter weerbarstiger, dit zien we terug in het aantal meldingen tot nu toe (zo’ntachtig stuks). Natuurbranden volledig voorkomen isonmogelijk, maar we kunnen het risico op het ontstaan van een ‘onbeheersbare’ variant wél beperken. Denk bij ‘onbeheersbaar’ aan branden met extreme intensiteit of meerdere brandhaarden tegelijk (zoals in Londen in 2022), waardoor de brandweercapaciteit overschreden kan worden. Door natte perioden groeit de vegetatie explosief, wat later in droge tijden juist voor extra brandstof zorgt. Daarbij komt dat ieder vegetatietype, van duin- tot veengebied, een uniek verspreidingsgedrag vertoont.
De afgelopen jaren is er lokaal en landelijk hard gewerkt aan een fundamentele verandering in de beheersing van natuurbranden. Dit hebben we gedaan door veel specialistische kennis bij elkaar te brengen. Hiermee ontstond een landelijk specialisme natuurbrandbeheersing1 , met o.a. aandacht voor brandonderzoek, inzet van blushelikopters, handcrews en gebiedsgerichte preventieve maatregelen. Dankzij deze vooruitgang kunnen branden vandaag de dag effectiever beheerst worden. Ondanks dat blijft Ester Willemsen hameren op het feit dat het voorkomen van een grillige onbeheersbare natuurbrand altijd blijft vragen om ‘pionieren’, doordat brandgedrag direct samenhangt met de afwisseling van extreme regenval en periode van droogte, om maar een paar factoren te noemen. Natuurbranden vragen om een blijvende gezamenlijke aanpak: hoe beperken we de risico’s en nemen we de juiste preventieve maatregelen?
Wat zijn jouw ‘zwaartepunten in jouw veld’ qua flora en fauna? Alleen door samen vooruit te denken en te handelen, kunnen we de impact van natuurbranden zo klein mogelijk houden.
Wat kun jij doen? Natuurbrandpreventie begint bij kennis en actie
Niet alleen brandweer, gemeenten, provincies, boombeheerders, maar ook faunabeheerders krijgen steeds vaker te maken met de gevolgen van natuurbranden. Tijdens de Nationale Boomverzorgingsdag werd al benadrukt hoe veranderende weerspatronen en toenemende vegetatiegroei het risico op het ontstaan van onbeheersbare natuurbranden vergroten. Deze problematiek stond ook centraal op de Nationale Faunadag, waar de focus lag op de rol van faunabeheerders en groene boa’s in natuurbrandpreventie. Natuurbranden hebben niet alleen impact op flora, maar ook op fauna en hun leefgebieden. Alleen al daarom spelen faunabeheerders en groene boa’s een cruciale rol binnen de veiligheidsketen, vóór, tijdens én na een natuurbrand. Hun kennis van het gebied is zeer waardevol bij het opstellen van preventieve plannen, het adviseren over moeilijk toegankelijke terreinen en het ondersteunen van brandbestrijding in kwetsbare natuurgebieden (soms zelfs rustgebieden voor het wild). In een aantal regio’s ontstaat dit al, maar er is nog veel te winnen door deze samenwerking verder te versterken.
In Northumberland bijvoorbeeld leerde Ester Willemsen vanuit de faunabeheerders met een nieuwe blik naar natuurbrandbeheer te kijken: zoals bijvoorbeeld preventief branden als middel om kwetsbare natuur te beschermen. Hier spelen faunabeheerders een leidende rol bij gecontroleerd preventief branden van vegetatie. In Nederland is preventief branden slechts op kleine schaal toegestaan. Gelukkig maakt het onderdeel uit van ons landelijk specialisme natuurbrandbeheersing en krijgt het aandacht. Daarnaast kent de faunabeheerder/groene boa als geen ander het gebied, alle paden en wegen, maar weet ook precies waar het wild en personen zich ophouden. Zij weten als geen ander wat zich allemaal afspeelt binnen de leefgebieden van herten, reeën, wilde zwijnen maar ook kleinere dieren. Zo ook de aandacht voor mogelijke
‘neveneffecten’ bij een natuurbrand zoals het in paniek de snelweg over vluchten...
Helpen sturen?
Gebiedspecifieke kennis en inzichten gaan ons helpen om de juiste preventieve maatregelen te treffen om dit proces te helpen ‘sturen’. Met als belangrijkste punt het afstemmen met andere betrokkenen bij een natuurbrand. Het zou toch fantastisch zijn wanneer je jouw kennis en ervaring mee zou kunnen nemen tijdens een grootschalige oefening van de brandweer die het verschil kan maken tijdens een daadwerkelijke brand. Deze samenwerking gebeurt gelukkig al op veel plaatsen. Faunabeheerders en groene boa’s weten wie, waar, en wanneer in het gebied is. Zij hebben veelal de regie. Dat kan levensreddend zijn wanneer er een natuurbrand is.
Grote opkomst voor workshop ‘Natuurbranden & Faunabeheer’
Op 20 maart stroomde het gebouw van IPC in Arnhem al vroeg vol met enthousiaste buitenmensen voor de Nationale Faunadag. Dutch Wildfire Consultancy werd gevraagd een bijdrage te leveren op het thema ‘natuurbranden & faunabeheer’. Een uitgelezen kans om kennis te delen met de gebiedskenners bij uitstek: faunabeheerders en groene boa’s. Juist deze groep mensen weet wat ‘de draagkracht’ van het gebied inhoudt of het nou gaat om het uitvoeren van het hierbij behorende faunabeheer of om ‘de draagkracht’ van het gebied voor natuurbranden. Een gecontroleerde brand kan in sommige gevallenbijdragen aan natuurlijke verjonging en het verminderen van vuurlast, een essentieel inzicht voortoekomstbestendig natuurbeheer. Tijdens de workshop,die tot de nok toe gevuld was, gingen we in gesprek over natuurbrandbeheersing en de rol van de faunabeheerder en groene boa. De aanwezigen luisterden aandachtig en stelden verdiepende vragen. Dit onderstreepte het belang van samenwerking tussen verschillende spelers die te maken kunnen krijgen met een natuurbrand. Deze leerzame dag bewees opnieuw hoe waardevol kennisdeling is bij het beheersen van natuurbranden en het beschermen van onze natuur.
Ester Willemsen is natuurbrandexpert en oprichter van Dutch Wildfire Consultancy
Samen sterk voor natuurbrandpreventie!
Tijdens het tweede deel van de workshop doken we dieper in de vraag: Waar liggen kansen en wat doen weal?Twee sleutelwoorden kwamen steeds terug: samenwerking en preventieve maatregelen. Van het inzichtelijk maken van natuurbrandrisico’s en nauweresamenwerking met de brandweer (voor, tijdens en na een brand) tot het beheren van vegetatie, het voorkomen van ‘brandtrappen’ van heide naar bos. Naaldhout vervangen door loofhout, de aanleg van brandgangen, compartimentering, de deelnemers deelden waardevolle ideeën en concrete acties. Denk aan het inrichten van calamiteitenroutes, het bepalen van (alternatieve) waterwinpunten en het inzetten van lokale boeren met waterwagens. Ook veranderde de mindset: Kunnen we als beheerders de eerste klap uitdelen? Deze dag bood verhelderende inzichten en onderstreepte de cruciale rol van terreinbeheerders en faunabeheerders. Door samen te werken aan natuurbrandpreventie, maken we écht het verschil! Zal de tijd leren dat er behoefte is ook bij deze experts voor een cursus/ kennisdag natuurbrandbeheersing inde praktijk?
De draagkracht van jouw gebied Natuurbranden volledig voorkómen kan niet en soms kan een kleine brand het natuurbeheer zelfs ondersteunen. Op een koude, droge winterochtend, oostenwind, alles bevroren, sapstroom nog niet opgang, alles kurkdroog, het kraakt onder je voeten. Het is zo’n dag waarop het vuur de bovenlaag van een27heideveld kan verbranden zonder de planten zelf te beschadigen. Dit bevordert natuurlijke verjonging en verlaagt de vuurlast en past dus binnen de draagkracht van het gebied. Maar een kleine brand kan snel uitgroeien tot een onbeheersbare natuurbrand, zeker na natte periodes die zorgen voor extra aanwas qua vegetatie, lees: dus meer brandbaar materiaal. Daarom is het essentieel om samen na te denken over preventieve acties. Door vooruit te plannen en de juiste maatregelen te nemen, houden we natuurbranden beheersbaar en onze natuur veilig.
Opschalen urgentie voorkomen onbeheersbare natuurbrand
Eerder deze maand vond er een bijeenkomst plaats in het Provinciehuis in Den-Bosch. De Provincie Noord-Brabant gaf een update over de ingezette acties in nu al meer dan dertig gemeenten omtrent gebiedscommissies, natuurbrandbeheersplannen en uitvoeringsplannen. Dit alles in directe samenwerking met gemeenten, natuurbeheerders, veiligheidsregio’s, waterschappen en andere bij een natuurbrand betrokken spelers. Ook werd aangekondigd dat er veel landelijke ontwikkelingen spelen op dit moment, welkeons allen enorm gaan helpen om slagvaardig bezig te blijven met natuurbrandpreventie. Laat het ons weten wanneer ook jij hier kansen ziet om bij te dragen aan het voorkomen van onbeheersbare natuurbranden in Nederland.