Van 19 tot en met 29 juni is het de Week van de Invasieve Exoten. Een goed moment om stil te staan bij een groeiend probleem in onze leefomgeving: planten en dieren die hier niet thuishoren, maar zich wél stevig weten te vestigen. Soms met flinke ecologische schade tot gevolg.
Aanleiding voor extra aandacht is de publicatie van een nieuwe Horizonscan. In dat rapport staan maar liefst 313 soorten die mogelijk een bedreiging vormen voor onze natuur. Sommige zijn al zichtbaar in het veld, zoals Japanse duizendknoop of reuzenberenklauw. Andere, zoals de Patagonische haas of hottentotvijg, zijn nog nauwelijks aanwezig, maar dat kan snel veranderen.
Exoten zijn er in vele soorten en maten. Denk aan waterplanten, bomen, vissen of bodembacteriën. Maar ook dieren zoals de wasbeer en de wasbeerhond vormen risico’s. Ze verstoren het evenwicht, zijn vaak lastig te beheersen en brengen soms ziektes over. De meeste soorten komen het land binnen via handel, hobbycollecties, dierentuinen of botanische tuinen.
Een veelgemaakte fout bij exotenbestrijding is direct ingrijpen, zonder te kijken naar de ecologische context. Neem de Japanse duizendknoop. Wie gaat hakken of graven, verspreidt de plant juist verder. Een goede eerste stap zou kunnen zijn: niet direct handelen, maar waarnemen. En daarna zoeken naar een natuurvolgende oplossing. In veel gevallen is het dus slimmer om het systeem aan te passen – niet de soort te bevechten.
Voorbeeld: de Amerikaanse rivierkreeft houdt van kale oevers.
Laat je die slootranden wild begroeien (zonder watergang te blokkeren), dan maak je het terrein onaantrekkelijker voor deze soort.
Sommige invasieve soorten trekken juist veel insecten of stabiliseren de bodem. Toch is het risico op verdringing van inheemse flora en fauna vaak groter. De kunst is om per gebied en situatie een zorgvuldige afweging te maken. Standaardoplossingen bestaan dan ook niet. Deze dubbele impact maakt de aanpak complex. Gewoon weghalen is niet altijd de juiste oplossing, maar niets doen ook niet altijd.
Links de reuzenberenklauw, Ronald van der Velden, senior opleidingsadviseur en expert groenbeheer en -onderhoud: "Dit is een enorme waardplant. Hij trekt bovengronds allerlei insecten aan, maar ondergronds werkt hij verstikkend. Wanneer een reuzenberenklauw doodgaat, rest niets dan een kale bodem."
Rechts de wasbeerhond, Sander Crasborn, senior opleidingsadviseur en expert faunabeheer: "Zowel de wasbeer als de wasbeerhond vormen een risico voor de inheemse biodiversiteit, doordat ze predatoren zijn van vogels, amfibieën en kleine zoogdieren. Daarnaast kunnen ze ziektes overbrengen, zoals vossenlintworm of hondenziekte."
De aanpak van invasieve exoten is vastgelegd in Europese wetgeving. Soorten die op de zogenoemde Unielijst staan, moeten actief worden bestreden of hun verspreiding moet worden voorkomen. Nederland is daartoe wettelijk verplicht.
Maar niet alle schadelijke soorten staan op die lijst. De Japanse duizendknoop bijvoorbeeld, staat niet op de Unielijst. Dit omdat er op dit moment nog geen effectieve bestrijdingsmethode bestaat en opname op de lijst zou betekenen dat lidstaten forse kosten moeten maken voor het beheer. Ook speelt mee dat niet alle lidstaten evenveel last hebben van dezelfde soorten.
Wat niet op de lijst staat, mag je niet zomaar negeren. De afwezigheid op de Unielijst betekent geen groen licht om niets te doen, maar vraagt juist om ecologisch inzicht en lokaal passende keuzes.
Dat betekent:
herkennen wat er groeit of leeft
afwegen wat de impact is
en dan pas: gericht, onderbouwd handelen
De aanpak van invasieve exoten is vastgelegd in Europese wetgeving. Nederland is verplicht om soorten van de zogeheten Unielijst te bestrijden of de verspreiding ervan te voorkomen. Dat vraagt om vroege signalering, kennis van ecologische processen en samenwerking tussen verschillende vakgebieden.
Herken risicovolle soorten
Meld waarnemingen bij de NVWA
Kies bij inrichting en beplanting bewust voor inheemse, veerkrachtige systemen
Ga het gesprek aan binnen jouw organisatie: is dit voldoende belegd?
Denk vanuit de oorzaak, niet alleen het gevolg
Bewustwording is stap één. Want voorkomen dat soorten zich vestigen, is vele malen effectiever dan bestrijden achteraf.
Wil je meer weten over de Week van de Invasieve Exoten of de volledige risicolijst bekijken? Ga naar de website van Week van de Invasieve Exoten
En wil je meer leren over invasieve soorten in ons ecosysteem? Volg de training Flora- en Faunacontroleur of Flora en Fauna Inspecteur. Ook in de opleiding Adviseur Biodiversiteit & Klimaat besteden we er aandacht aan.
